Türk dünyasının birliyi və ortaq gələcəyə baxış.

Müasir dövrdə qlobal siyasət sistemində regional inteqrasiya təşəbbüsləri və sivilizasiyalararası dialoqun güclənməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə türk dünyasının birliyi və əməkdaşlığı bu proseslərin aparıcı istiqamətlərindən birinə çevrilib. 2025-ci il 18 oktyabr tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Qazaxıstanın “Kazinform” agentliyinə verdiyi geniş müsahibə bu baxımdan strateji əhəmiyyətə malik oldu. Dövlət başçısının səsləndirdiyi fikirlər təkcə Azərbaycan–Qazaxıstan əlaqələrinin deyil, ümumən Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) məkanında əməkdaşlığın gələcək konturlarını da müəyyənləşdirdi. Prezident İlham Əliyevin müsahibəsində vurğuladığı “Türk dünyasının birliyi bizim gələcəyimizin əsasıdır” fikri, əslində, XXI əsrdə türk dövlətlərinin inkişaf ideyasını ifadə edən əsas tezis kimi səsləndi. Türk xalqları arasında dostluq və birliyin kökləri çoxəsrlik tarixə dayanır. Ortaq dil, din, mədəniyyət və ənənələr əsasında formalaşmış bu mənəvi birlik müasir dövrdə siyasi və iqtisadi inteqrasiya müstəvisinə keçib. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində qeyd edib ki, “Türk Dövlətləri Təşkilatı bu birliyin təbii nəticəsidir və türk dünyasının gələcək inkişafının əsas platformasına çevrilib”. TDT-nin əsasını qoyan 2009-cu il Naxçıvan Sazişi və sonrakı illərdə qəbul edilən Şuşa Bəyannaməsi, Qəbələ Zirvəsi sənədləri türk inteqrasiyasının ardıcıl inkişafını təmin edib. Prezident İlham Əliyev bu sənədlərin əhəmiyyətini xüsusi vurğulayaraq bildirib ki, “Təşkilat artıq regional qurumdan çıxaraq qlobal səviyyədə siyasi və iqtisadi amilə çevrilməkdədir”. Bu baxımdan Azərbaycan və Qazaxıstanın strateji liderliyi, iki ölkə arasında qarşılıqlı etimada əsaslanan əməkdaşlıq türk dünyasının inteqrasiyasına mühüm töhfə verir. Azərbaycan–Qazaxıstan əlaqələri yalnız ikitərəfli münasibətlər çərçivəsində deyil, həm də türk dünyasının geosiyasi güc mərkəzi kimi formalaşmasında aparıcı rol oynayır. Prezident İlham Əliyevin müsahibəsində bu aspekt geniş şəkildə əks olunub. O qeyd edib ki, “Azərbaycan ilə Qazaxıstan münasibətləri türk dövlətləri arasında birliyin nümunəsidir və bu model digər üzv ölkələr üçün də etibarlı təcrübədir”. İki ölkə arasında enerji, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, mədəniyyət və təhsil sahələrində əməkdaşlıq türk inteqrasiyasının reallığa çevrildiyini göstərir. Həmçinin, “Orta Dəhliz” layihəsinin inkişafında Azərbaycan və Qazaxıstanın birgə səyləri türk dünyasının iqtisadi birliyinə xidmət edir. Prezident İlham Əliyevin fikrincə, bu layihə “Türk Dövlətləri Təşkilatının strateji sütunlarından biri olmaqla, Avrasiyanın nəqliyyat xəritəsini yenidən formalaşdırır”. Prezident İlham Əliyevin müsahibəsində xüsusi diqqət çəkən məqam mədəni və humanitar inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi ilə bağlı idi. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, “Ortaq tarix və mədəniyyət bizi birləşdirir, bu amil siyasi əlaqələrdən daha güclü bağ yaradır”. Bu mənada TÜRKSOY, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Beynəlxalq Türk Akademiyası və Türk Gənclər Birliyi kimi qurumların fəaliyyəti ortaq mədəni irsin qorunması və təbliği baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan və Qazaxıstan bu institutlara daim dəstək göstərir, onların fəaliyyətinin gücləndirilməsinə töhfə verir. Mədəni əlaqələrin inkişafı, xüsusilə gənclər və təhsil sahəsində əməkdaşlıq da türk birliyinin gələcək dayaqları sırasındadır. Prezident İlham Əliyevin sözlərinə görə, “Türk dünyasının gələcəyi gənclərin bir-birini daha yaxından tanıması, ortaq dəyərlərlə yetişməsi ilə təmin olunacaq”. Bu baxımdan hər iki ölkədə türk dünyasının tarixi, dili və mədəniyyətinə həsr olunan mərkəzlərin, universitet proqramlarının genişlənməsi xüsusi önəm kəsb edir. Azərbaycan Prezidentinin “Kazinform”a müsahibəsində səsləndirdiyi əsas fikirlərdən biri də Türk Dövlətləri Təşkilatının qlobal səviyyədə nüfuzunun artması ilə bağlıdır. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, “Türk dünyası artıq beynəlxalq münasibətlər sistemində öz sözünü deyən, müstəqil və koordinasiyalı siyasət yürüdən güc mərkəzinə çevrilib”. Bu, ilk növbədə, TDT-nin son illərdəki fəallığı, siyasi koordinasiya və ortaq mövqelərin formalaşması ilə bağlıdır. Qəbələdə keçirilmiş Türk Dövlətləri Təşkilatının qeyri-rəsmi Zirvəsi bu inteqrasiyanın yeni mərhələsini simvolizə etdi. Prezident İlham Əliyevin bu Zirvədəki çıxışı, eləcə də “Kazinform” müsahibəsindəki fikirləri eyni istiqaməti – türk dövlətlərinin ortaq maraqlar əsasında birləşməsini ifadə edir. Azərbaycanın COP29 kimi qlobal tədbirə ev sahibliyi etməsi və bu tədbirdə TDT ölkələrinin birgə təşəbbüslə çıxış etməsi türk dünyasının beynəlxalq arenadakı nüfuzunu artırır. Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, “Azərbaycan bu tədbiri tək ölkə kimi deyil, türk dünyasının adından keçirmək niyyətindədir”. Türk dünyasının gücünü artıran əsas istiqamətlərdən biri iqtisadi və enerji əməkdaşlığıdır. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində qeyd edib ki, “Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələr enerji, nəqliyyat və investisiya sahələrində bir-birini tamamlayan iqtisadi sistemlərə malikdir”. Azərbaycan və Qazaxıstan bu baxımdan enerji təhlükəsizliyinin təminində strateji rol oynayır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan və Bakı-Supsa kəmərləri, eləcə də Xəzər üzərindən neft və qaz daşımaları türk dövlətləri arasında iqtisadi inteqrasiyanın praktik nəticələridir. Bununla yanaşı, “yaşıl enerji”, bərpa olunan mənbələr və rəqəmsal iqtisadiyyat sahəsində əməkdaşlıq türk ölkələrinin yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyduğunu göstərir. Prezident İlham Əliyev bu istiqamətdə vurğulayıb ki, “Türk dövlətləri bir-birinin uğurlarına sevinməli, iqtisadi layihələrdə bir-birini dəstəkləməlidir”. Bu, həm iqtisadi, həm də siyasi müstəqilliyin təminatıdır. Prezident İlham Əliyevin “Kazinform” müsahibəsində irəli sürdüyü strateji mesajlardan biri türk dövlətlərinin gələcəkdə birgə siyasi və iqtisadi mərkəzə çevrilməsi ideyasıdır. Dövlət başçısı bildirib ki, “biz türk dünyasını vahid geosiyasi məkanda birləşdirməklə qlobal proseslərdə öz səsimizi daha güclü eşitdirə bilərik”. Bu baxış həm tarixi, həm də müasir reallıqlara əsaslanır. Türk xalqları eyni dəyərlər sisteminə, oxşar iqtisadi maraqlara və bir-birini tamamlayan coğrafi mövqelərə malikdir. Bu, inteqrasiyanın təbii və davamlı olmasını təmin edir. Azərbaycan bu birliyin mərkəzlərindən biri kimi çıxış edir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan təkcə enerji və nəqliyyat sahəsində deyil, həm də mədəni, humanitar və ekoloji istiqamətlərdə türk dünyasının vahid platformasını gücləndirir. Qazaxıstan isə öz növbəsində türk dünyasının ideoloji və strateji dayağı kimi mühüm rol oynayır. Türk birliyinin bu səviyyəyə çatmasında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin siyasi iradəsi və uzaqgörənliyi mühüm amildir. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində Qazaxıstan liderinin “dərin strateji baxışa və milli maraqlara əsaslanan siyasət” yürütməsini yüksək qiymətləndirib. Eyni zamanda, Tokayevin dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, “İlham Əliyev türk dünyasının birliyinin memarlarından biridir”. Bu qarşılıqlı hörmət və etimad iki ölkə arasında münasibətləri təkcə strateji tərəfdaşlıq deyil, həm də mənəvi ittifaq səviyyəsinə yüksəldir. Prezident İlham Əliyevin “Kazinform” agentliyinə müsahibəsi türk dünyasının inteqrasiyasının gələcək istiqamətlərinə dair mühüm strateji sənəd kimi qiymətləndirilə bilər. Dövlət başçısının fikirləri bir daha göstərdi ki, türk birliyi yalnız keçmişin romantik ideyası deyil, XXI əsrin reallığıdır. Bu birlik ortaq tarix, ortaq dəyərlər və ortaq maraqlar üzərində formalaşır. Azərbaycan və Qazaxıstan kimi qardaş ölkələrin liderliyində türk dünyası artıq regional gücdən qlobal aktora çevrilir. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, “Türk dünyasının birliyi bizim gələcəyimizdir” — bu, təkcə siyasi şüar deyil, müstəqil dövlətlərimizin gələcək inkişafının və sabitliyinin strateji təminatıdır.

Milli Məclisin deputatı Şahin Seyidzadə.